De fietsroute 'Op pad in de historische Langstraat' is te vinden op de website www.bezoekdelangstraat.nl. Deze fiets- en wandelroute leidt langs de 24 attentiestenen die liggen bij (verdwenen) erfgoed in de gemeente Waalwijk. Het idee 'attentiesteen' is bedacht door Steven Woudstra uit Schijndel. Er liggen in Nederland, België en Duitsland meer dan 250 tegels.
In het begin van de twintigste eeuw was de vakbeweging in Waalwijk sterk in opkomst. In april 1901 werd de R.K. Werkliedenvereniging voor Waalwijk en Besoijen 'De Leobond' opgericht, later werd deze naam omgezet in 'R.K. Gildenbond'. In 1910 nam het kerkbestuur van de Sint-Jan het voortouw bij de bouw van een representatief pand met conciërgewoning voor de R.K. Gildenbond. Mede mogelijk gemaakt door een gift van Pieter Wijten kocht het kerkbestuur het perceel ten westen van en eigendom van Dr. van Gils, met de bepaling dat de bierbrouwerij in de achterliggende tuin ontruimd zou zijn. De tabakskerverij en sigarenmakerij die er stonden werden gesloopt.
Tabakskerverij en sigarenmakerij (1909). Het pand werd gesloopt voor de bouw van het bondsgebouw. (Foto: Beeldbank SALHA WAA10172)
Gildenbond
Aan de rechterzijde zat een hardstenen plaat met de tekst: 'Eerste steen gelegd door Chr. de Wijs, adviseur, onder pastoorschap van Jud. Sprangers, 12-8-1910'. Het nieuwe gebouw van de R.K. Gildenbond werd op 14 mei 1911 geopend. Architect was Jan van Dijck. Het gebouw bevatte op de begane grond een grote zaal met balkon en een toneel met kleedkamers. De zaal was afgedekt met een houten tongewelf met lichtkappen. Aan de voorzijde bevond zich rechts de hoofdingang met trappenhuis waarin een hardstenen bordestrap, in het midden het café en links de bibliotheek met een aparte ingang. Op de verdieping was een bovenzaal. In 1918 werd de R.K. Gildenbond van Waalwijk en Besoijen weer omgezet in de 'R.K. Werkliedenvereniging'. De film was in opkomst en om 'slechte' films in het Waalwijkse te weren kwam in 1920 de zogeheten 'Witte Bioscoop' in het gebouw. Voorwaarde was dat elke film door de pastoor moest worden goedgekeurd.
Rechts ingang R.K. Gildenbond (1911), en links ingang bibliotheek. Daarnaast het pand van huisarts dr. Van Gils, later dr. Langemeier. (Foto: Collectie Bert de Vaan. Beeldbank SALHA, WAA04351)
Gecroonde Leersse
De Gildenbond verkocht in 1953 het gebouw aan Anna Sebastiana Christina Havermans uit Oosterhout. Anna was getrouwd met Jacobus (Ko) de Nijs, koopman. Tweede Kerstdag werd het vernieuwde Gildenbond-café geopend, voorlopig nog onder de naam 'Ko de Nijs'. Het Waalwijkse publiek kreeg de gelegenheid een nieuwe naam te geven. De moeilijkheid was dat de naam moest gelden zowel voor het café als voor de grote zaal. De jury was unaniem van mening dat de door de heer M. van der Heijden ingezonden naam 'De Gecroonde Leersse' de ideale naam was. De naam verwees naar een toneelstuk 'De verheerlyckte Schoenlappers of de gecroonde Leersse' (1688) van de Vlaamse schrijver Michiel de Swaen. In 1966 werd Elisabeth Maria Aertsen (de weduwe van Johannes Marinus de Nijs) eigenaresse en exploitante. De conciërgewoning werd rond die tijd gesloopt.
In 1987 legde een brand het historische gebouw geheel in de as en verdween daarmee uit het straatbeeld.
René Klerx