‘Ik ben inmiddels de schaamte voorbij’, vertelde een vrouw in haar ziekenhuisbed. Zoveel verpleegsters en verplegers hadden haar gewassen en verzorgd en evenzoveel doktoren en therapeuten hadden haar behandeld en alles van haar gezien, zodat ze niets meer te verbergen had. Alles wat ze altijd met make-up maskeerde en met kleding bedekte was bekend, ont-dekt. Ze had geen schaamte meer. Terwijl dat zo gewoon voor ons geworden is.
Ik vond dat altijd de meest ontluisterende emotie, als ik las over Adam en Eva die ontdekten dat ze naakt waren in dat Paradijs, en zich vervolgens schaamden. Kennelijk zorgt die kennis van wat je kwaad kan doen ervoor dat je je terugtrekt in jezelf.
Deze week stond ik voor een grote groep jongeren tijdens een jeugddienst in Almkerk. En ik kon me zomaar voorstellen dat er jongeren waren die zich vrolijker voordoen dan ze zijn. Want anderen zouden eens te weten komen hoe ze zich echt voelen. Of hoe ze echt zijn. Dat je je soms donker kunt voelen, of ook niet leuk kunt zijn. Of niet mooi, vind je zelf, zonder bepaalde kleding en make-up. Of dat het je soms verwart, of je je echt een jongen of een meisje voelt, en tot wie je je aangetrokken voelt. En nee, niet omdat je dat wordt aangepraat, maar omdat het allemaal best ingewikkeld is wat er in je lichaam gebeurt. Of dat het thuis allemaal niet zo gezellig is, op z’n zachtst gezegd. En ook hier gebruik ik weer bedekkende termen. We doen het allemaal. We bedekken onszelf en we bedekken situaties. Om ons niet te hoeven schamen.
En dat is eigenlijk heel erg. Want als we ons schamen voelen we ons op onszelf teruggeworpen. We kunnen niet écht laten zien aan collega’s, vrienden, familieleden, misschien ook zelfs je geliefde, hoe je je echt voelt. Wat voelt dat alleen.
Dát was de teleurstelling na dat gedoe met die boom van kennis van goed en kwaad en die slang in het paradijs. Niet zozeer dat Adam en Eva van die boom gegeten hadden en dat ze daar schuldig aan waren – schuldgevoel vergroot je schaamte alleen maar. Nee, God was verdrietig omdat hij juist Eva gemaakt had, omdat het niet goed was dat Adam alleen was. En als je je schaamt, ben je weer alleen.
Het valt niet mee om mens te zijn, vertelde ik. Keer op keer als ik dat vertel lijken mensen een zucht van verlichting te slaken. Ja, die ervaring mag er zijn. Het valt niet mee om mens te zijn, want we ervaren allemaal tekorten in ons leven. Een tekort aan gezondheid, een tekort aan liefde, een tekort aan vreugde, een tekort om het goed te doen, een tekort aan licht, een tekort aan schoonheid en nog zoveel meer. En dan zijn we ook nog eens sterfelijk, het grootste tekort van allemaal.
En ja, zo is het. Maar niet door die appel in het paradijs (wat niet eens een appel was, maar dat doet er niet toe). Daar is alleen de schaamte bij gekomen, omdat we nu zien dat ze ‘naakt’ zijn. Al die tekorten horen bij ons leven. Hoe erg ook. We zouden wensen dat ze er niet waren, natuurlijk. Maar wat voelen we ons alleen en wat laten we mensen alleen als we ze bedekken, omdat we ons ervoor schamen. Omdat er maar geen aandacht aan gegeven moet worden. Omdat het wel leuk moet blijven. Maar wat heeft dat voor zin als we vervolgens zo op onszelf teruggeworpen zijn dat we alleen zijn? En dat was en dat is niet goed.
Je bent niet alleen. We zijn geen mens om onszelf te bedekken, te verbergen of te verstoppen. Mens zijn kun je niet alleen. Dat hoeft ook niet. Praat er daarom over. Nee, dat hoeft niet meteen met iedereen. Maar praat met iemand die je vertrouwt, al is het aarzelend. En dat hoeft niet meteen een psycholoog te zijn. Mens zijn doe je samen. Dat was het hele idee. En daar hoeven we ons niet voor te schamen.
Dominee Otto Grevink is predikant voor Sprang-Capelle, Kaatsheuvel en de Efteling, en Waspik vanuit De Brug, en pionier bij Zin op School in Waalwijk en bij De Plaats op Ameland. Reacties zijn welkom op ottogrevink@gmail.com.